No ano 587 a.C Nabucodonosor II, rei de Babilonia, remata coa rebelión xudía ordenando a destrución do Templo de Xerusalén, cerna da xudaísmo. Ademais, prende á familia real de Xudá e incendia Xerusalén, a cidade santa para os xudeus. Estes acontecementos sumen aos xudeus nunha profunda crise posto que tamén serán deportados a Babilonia.
Previamente, Xeremías alertara nas súas profecías, recollidas no Libro de Xeremías, da ira de Xahvé (Deus) contra o pobo escollido, os xudeus. O sincretismo relixioso, que levara practicar cultos a outros deuses e as demais violacións das condicións da Alianza, anunciaban o castigo divino.
Cada un dos cinco poemas que conforman o Libro das Lamentacións forman un capítulo do libro. Todos están baseados na dor pola destrución do Templo, da cidade e do reino de Xudá. Non pretenden narrar os feitos aludidos, senón que se trata de meditacións nas se suplica aos xudeus a arrepentirse da súa apostasía e a recoñecer a falta cara ao seu Deus para lograr o perdón. Así, por exemplo no terceiro poema (3, 40) dise: "Investiguemos o noso comportamento e examinémolo. Convertámonos ó Señor."[1] Seguindo a argumentación xa presente no Libro de Xeremías, o castigo de Deus é xustificado pola violación xudía do pacto, pero tamén confía na misericordia de Deus para restaurar no futuro a Israel.
A temática particular de cada poema, ou capítulo do libro, é a seguinte:[1]
Ilustración da destrución de Xerusalén nas Crónicas de Núremberg (1493)Capítulo 1, primeira lamentación: profunda mágoa pola desolación de Xerusalén. Descríbese a cidade santa como unha viúva"(1, 1) onde a tristura domina aos seus veciños (1, 4), mentres que os seus inimigos están felices (1, 5). Mais, considérase merecido o castigo: "O Señor é xusto, porque eu me rebelei contra a súa palabra" (1,18).
Capítulo 2, segunda lamentación: Deus é o responsable do mal de Xerusalén e dos xudeus: "O Señor devorou, sen ter compaixón, todos os pasteiros de Xacob" (2, 2), e insta aos xudeus ao arrepentimento: "Que o teu corazón lle pida axuda ó Señor" (2, 18).
Capítulo 3, terceira lamentación: recorrendo a un ton máis persoal preséntanse as angurias que padecen os xustos, chámase á resignación: "Cubrícheste de ira e perseguíchesnos, mataches sen teres compaixón" (3, 43).
Capítulo 4, cuarta lamentación: refírense á penuria na que viven os habitantes de Xerusalén, mais responsabilízase da catástrofe aos gobernantes: "A presenza do Señor mandounos ó abismo (para) non seguir contemplándoos, (pois) non respectaran os sacerdotes, non tiveran piedade dos anciáns" (4, 16).
Capítulo 5, quinta lamentación: nun ton de maior patetismo describe as consecuencias da toma de Xerusalén, pero tamén implora a misericordia de Deus para a súa restauración: "Fainos volver a ti, Señor, e volveremos" (5, 21).
Letras do alfabeto hebreo. Nos catro primeiros poemas cada estrofa comeza cunha letra, segundo a orde alfabética.
Predomina o emprego dun ton elexíaco para remarcar a dor que inspiran os poemas. As lamentacións están escritas seguindo o metro poético chamado quinah (quinot en plural) propio da poesía hebraica. As tres primeiras están feitas en estrofas de tres versos, fronte a cuarta que está en estrofas de dous versos.
Unha particularidade dos poemas que forman o Libro das Lamentacións é que os catro primeiros están compostos seguindo a orde alfabética. Deste xeito cada un deles ten vinte e dúas seccións, segundo cada letra do alfabeto hebreo. Nos poemas do primeiro, segundo e cuarto capítulo a palabra inicial de cada estrofa escomeza coa súa respectiva letra do alfabeto. Aínda así, no segundo, terceiro e cuarto poema altera a orde alfabética tradicional e a letra pe atencede a ayim. O motivo pode ser facilitar a memorización do texto.[2]
A tradición xudía adxudica as lamentacións o profeta Xeremías, algo que tamén mantivo o cristinianismo de forma tradicional. Con todo, dende o século XVIII existen teorías que dubidan sobre que Xeremías sexa o autor do Libro das Lamentacións. Os que consideran que se trata do propio Xeremías, apoiánse en expresións que se empregan nas Lamentacións e que xa foran usadas no Libro de Xeremías. Hoxe en día, a corrente maioritaria, tanto de estudosos critiáns como non crentes, sosteñen que Xeremías non é o escritor do Libro das Lamentacións. Apóianse en que, aínda que Xeremías na altura da destrución do Templo, era un persoeiro coñecido, non aparece o seu nome no libro. Ademais, o estudo do léxico empregado sinala que o primeiro poema e o quinto son posteriores á obra do profeta. Algunhas fontes suxiren que estes poemas naceron de ser recitados cando os xudeus regresaron a Xerusalén (autorizado polo rei persaCiro no 538 a.C) e se xuntaban nos restos do Templo para orar.[3]
